Ornamentsnijder - PATRICK DAMIAENS: februari 2018

Lictorenbundel | Fasces | Château de Compiegne

Al sinds mijn opleiding ornamentsnijden kom ik in het straatbeeld, museum of op meubilair een symbool tegen, waar ik eerst niet al te veel aandacht aan schonk. Sinds Marc van de Cruys, redacteur van het magazine Heraldicum Disputationes* er een artikel aan wijdde, heb ik mij alsnog in dit symbool verdiept. Wat ik over het symbool ontdekte bleek dermate interessant dat ik het in dit blog onder de aandacht wil brengen.

* Heraldicum Disputationes is een Belgisch magazine gespecialiseerd in het thema heraldiek. Het blad verschijnt 4x per jaar en een Jaarabonnement kost slechts 20 Euro.

Het symbool fasces (Lictorenbundel)

Het symbool waar het om gaat is de ”Fasces” of “Lictorenbundel”.

De fasces (Latijn, enkelvoud “fascis”, meervoud “fasces”) is een roedenbundel, een bundel van stokken die een bijl insluiten en dat wordt samengebonden met een riem. Als je niet weet wat de juiste betekenis van dit symbool is, dat ziet het eruit als elk ander decoratief ornament. Het tegendeel is waar, het symbool heeft een unieke betekenis.

De roeden, gewoonlijk berken maar soms iepen stokken, waren een symbool voor de “macht om te straffen”. Het bijl symboliseerde de “macht over leven en dood” en de roodleren riemen de “macht om te arresteren”. De fasces vormen dus een symbool van het gezag van de hogere magistraten en dateert uit de tijd van de oude Romeinen.

Wanneer onze Romeinse gezagsdragers een officiële rondgang maakten, werden zij vooraf gegaan door de faces als tekens van gezag die door ambtenaren (de Lictores) werden meegedragen. Vandaar dat de fasces ook wel lictorenbundel wordt genoemd.

Het aantal meegevoerde fasces voor een magistraat kwam overeen met zijn positie. Zo werd een Romeins consul bij plechtigheden geëscorteerd door 12 lictoren en een praetor (soort rechter) door slechts 6 stuks.

Lictoren dienden niet alleen als entourage, maar zij waren ook belast met het uitvoeren van gezagsbesluiten zoals het zich toegang verschaffen tot gebouwen of het openen van deuren en het arresteren en straffen van mensen.

Lictoren moesten vrije burgers zijn, sterk gebouwd en zij droegen een toga. Het woord lictor kan zijn afgeleid van ligare, wat de betekenis heeft van: binden

In de oorspronkelijke betekenis van de fasces diende de bundel takken om mensen mee te slaan en de bijl om hen zo nodig te onthoofden. Maar na de 5e eeuw was deze betekenis al een dode letter geworden, want het besluit tot executie kon toen al niet meer door een enkele magistraat worden genomen. De symbolische betekenis van gezag gaat tot onze tijd.

LICTORENBUNDEL | Fasces

In de iconografie zijn de fasces een attribuut van de gepersonifieerde rechtvaardigheid. Daarom is dit symbool aangebracht in de Amerikaanse senaat aan weerszijden van de zetel van de voorzitter. Ook zijn de fasces het symbool van eendracht, bijvoorbeeld in het huwelijk. Dan wordt het gedragen door Amor.

De Romeinen ontleenden het symbool aan de Etrusken waar het een koninklijk symbool was en meer dan waarschijnlijk stond voor 'macht en eenheid'. Eén enkele tak is gemakkelijk te breken, terwijl een bundel vrijwel onmogelijk is doormidden te breken is.

Toen in 1792 de Eerste Franse Republiek werd uitgeroepen, greep men terug op de Romeinse Republiek en daarbij werden onder meer de fasces gebruikt als symbool voor de republiek.

Boiserie met houtsnijwerk |
Links op de foto, het ornament Fasces of Lictorenbundel

Later

Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstond in het Koninkrijk Italië het fascisme, dat de roedenbundel begon te gebruiken als symbool van nationale eenheid. Mussolini richtte in 1921 de Partito Nazionale Fascista op met de fasces in het partijlogo. Sinds die tijd noemt men rechts-dictatoriale regiems, gebaseerd op discriminatie, fascistisch. Het symbool zal zich (net als de swastica) wel nooit meer van deze negatieve lading kunnen ontdoen.