HOUTSNIJDER Patrick Damiaens | Houtornamentist uit Maaseik

 ORNAMENTSNIJDER , Patrick Damiaens

 'Steeds nieuwe uitdagingen'
  Tekst: W. Moris

We moeten de oude ambachten koesteren, als cultureel erfgoed . Patrick Damiaens behoort tot een uitstervend ras. Hij is de laatste voltijdse houtornamentist van Vlaanderen , gespecialiseerd in de authentieke  Luikse ornamentiek . Een métier waar je monnikengeduld bij nodig hebt . “Maar iemand moet nu eenmaal het historische erfgoed van ons land in ere houden.”

Het begin van elke werkdag ziet er voor Patrick Damiaens (47) grotendeels hetzelfde uit: hij trekt zijn witte stofjas aan, gaat naar zijn werkbank en neemt een van zijn vierhonderd netjes gerangschikte beitels ter hand. Om vervolgens te snijden, en  het hout  vorm te geven en te modeleren tot hij de perfectie gevonden heeft.

 Het vergt veel van zijn concentratie. Meestal hangt er een gewijde stilte in zijn atelier , al luistert de Maaseikenaar soms ook naar klassieke muziek, liefst die past bij de stijl waarin hij aan het werken is.

Houtsnijder Patrick Damiaens

 Luiks Houtsnijwerk

In tijden waarin industrieel gefabriceerde designmeubelen het gros van de interieurs inpalmen, is het ambachtelijke houtsnijwerk van Patrick bijna  “een daad van verzet”. Hoe raakt een jonge kerel geïnteresseerd in een oud ambacht als ornamentist en meer specifiek in Luiks houtsnijwerk? “Tja,  hoe gaat dat? Mijn ouders trokken me als kind overal mee naartoe, soms tegen mijn zin. We gingen veel naar musea.

In de bib zat ik altijd in de boeken die je niet mocht uitlenen : over geschiedenis archeologie en kunstgeschiedenis. Ik wou eerst archeoloog worden, maar ik had er de brains niet voor. 

Ik kwam op een vakschool  terecht, en heb daar zes jaar meubelmakerij en één jaar aan houtsnijden gedaan. Daarna heb ik nog een opleiding ornamentist van drie jaar gevolgd in Luik, aan het befaamde Don Bosco Instituut. Ik heb daar de smaak helemaal te pakken gekregen, samen met mijn voorliefde voor archeologie en kasteelbezoeken.  

Patrick Damiaens, ornamentsnijder

Eén van de specialiteiten van Patrick Damiaens , is de Luikse ornamentiek. ‘Het is een onderdeel van een totaaldecoratie die in de 18^de eeuw in de regio veel voorkwam. 

Limburg behoorde toen tot het Prinsbisdom Luik . ‘De Luikse stijl’ is een lokale interpretatie van de Franse hofstijlen, maar steeds met eigenheid en identiteit in de uitvoering .

Zo is Luikse ornamentiek gedetailleerder en fijner in uitvoering. Dit betekent onder meer dat de houtornamentist heel creatief moet zijn om het karakter en de expressie vast te leggen. Het maakt dat deze decoratieve toepassingen nooit als te zwaar overkomen , eerder geraffineerd. Door die verfijning  is het een heel delicate job. Ik zit meestal te werken in een houtdikte van 2,5 tot 5 mm.

Versailles

Galerie de Glaces, Versailles

Elk jaar gaat de houtornamentist enkele keren naar Versailles om er het houtsnijwerk en karakter ervan  te bestuderen. “En telkens vallen me weer andere details op “. “Het is daar een waar feest “. Met het oog op research  verzamelde Patrick al zo’n 500 boeken met illustraties van ornamenten. Sommige dateren uit de 19^de eeuw . De ambachtskunstenaar viste ze op in antiquariaten.

Alleen al de voorbereiding van een opdracht- het opzoek- en tekenwerk kan heel arbeidsintensief zijn. Voor hij aan een opdracht begint , tekent Damiaens  het ornament en het meubel op ware grootte . Elk technisch detail ,lijstwerk en decoraties tekent hij precies uit. Vervolgens maakt hij met een rood  schetspotlood de ornament keuze, waarvan later de blauwdruk wordt gemaakt.

Met  deze tekeningen bezoekt hij de meubelmakers waarmee hij samenwerkt . Het maken van een meubel besteedt  hij uit. “Je kan niet tegelijk een goed meubelmaker zijn en een goed ornamentist” , is zijn filosofie.

Maten nemen, Patrick Damiaens

Damiaens gebruikt bij voorkeur Franse eik ,” kwartier gezaagd “, een houtsoort die zich uitstekend  leent voor dit soort werk . Na enkele weken kan hij de eerste panelen ophalen bij de meubelmaker waarna het  werk van de ornamentist  kan beginnen.  

Weken tot maanden kan het duren tot alle aparte meubeldelen gedecoreerd zijn met de fijnste ornamenten . Met respect , geduld en veel vakmanschap  sculpteert  Damiaens elk motief dat hij de juiste expressie en karakter heeft vastgelegd. Waarna ze terug naar de meubelmaker  gaan die ze met zorg en op authentieke  in elkaar past.

OLV  ‘Sterre Der Zee’

 Luiks meubilair en ornamentiek is maar één van  mijn specialiteiten , maar als iemand een binnendeur in neogotische stijl of in Italiaanse barok vraagt, dan maak ik dat ook.  Ik vervaardig trappen , lambriseringen , buitenschrijnwerk,  historische restauraties, met de nodige research , wat je maar wil . Als er maar ornamenten op aangebracht zijn.

Soms heb je dan van die opdrachten die je kort aan het hart liggen , van een grootste of belangrijkste opdracht  in die 25 jaar wil hij niet horen, maar het door hem vervaardigde draagstel  (2002) voor de Dragergilde  van  de  ‘Sterre Der Zee’ , het genadebeeld in de Mérodekapel van de OLV basiliek te Maastricht , is een opdracht waar hij nog steeds trots op is.

Af en toe  werk ik mee aan reconstructieopdrachten zoals het sterrenrestaurant Vivendum  in Dilsen , België (2005) gevestigd in de Oude Kapelanij die moest gerenoveerd worden .”Een smakelijk geheel is het geworden”   lacht Damiaens. Je moet de mensen respecteren die de mogelijkheid hebben  smaakvolle gebouwen  een nieuw doel en toekomst te geven .

OLV 'STERRE DER ZEE ' MAASTRICHT

Japan

Zelfs tot in Japan staat er werk van Patrick Damiaens.  “Japanners komen vaak naar Brugge, om helemaal in ‘Europese ‘stijl in het huwelijk te treden . Nu was een japanner  op het lumineuze idee gekomen om zijn landgenoten in eigen land in die stijl te laten trouwen. 

Hij kocht in Zuid Limburg bij een  handelaar van oude bouwmaterialen  een kerkje in gotische stijl. Gebouw en interieur  werden per container  naar Japan verscheept.   

De inboedel was aardig beschadigd  of zelfs gehele stukken weg , dit  moest voor het inschepen hersteld worden in ons atelier.  

De laatste tijd heb ik  de charme van  de 17^de eeuws  Engelse houtsnijders  ontdekt , een hoog- relief  techniek , die voornamelijk in lindehout  uitgevoerd is .  ‘Iets wat totaal onbekend  is in deze contreien’ vertelt Patrick .  Soms verrast Damiaens de klant door bijvoorbeeld te kiezen voor  deze  vrij onbekende techniek. 

Hoog-relief Houtsnijwerk in de stijl van Gibbons

 “Een Duitse tandarts  stelde ik voor een festoen in lindehout te maken ,  waar zijn monogram en zijn tandartsinstrumenten in verwerkt waren” . Patrick Damiaens doet niets liever dan de klant bij de ontwikkeling van het eindproduct te betrekken,  en op deze manier  worden unieke en gepersonaliseerde producten  gecreëerd. 

‘Museum  aan het Vrijthof ‘

Opdracht voor het Museum aan het Vrijthof, Maastricht

Hij droeg een steentje bij in de verbouwing van het ‘Museum aan het Vrijthof ’ te Maastricht, het voormalig ‘Spaans Gouvernement ’ , een uniek museum  dat  na de verbouwing 3 maal groter  wordt.   

De ‘ Ancien Regime Zaal ‘ zal  hoofdzakelijk  gewijd  worden aan de kunstambachten uit de 18^de eeuw.   In samenspraak met de conservator  werd één van mijn werken aangekocht.   

Het  in eikenhout  gemaakte ornament  is gesneden in ‘ Rococo stijl ’ , een appliqué  met engelenkopje , en zal opgenomen worden in de vaste collectie van het Museum.

 “Wat ik zo interessant vond , is dat  het wordingsproces , de creatie  van het kunstwerk afgelopen maanden  vastgelegd  werd door een  Nederlandse filmploeg “ vertelt Damiaens.  Deze film zal  getoond worden in het museum, samen met mijn kunstwerk . 

Deze educatieve film  dient om de bezoeker een beter beeld te laten krijgen van de complexiteit van mijn Métier. “Wat ik nu doe, is ook een beetje archeologie. Ik hou een oud kunstambacht levend.” 

Don Bosco Liége

1988, De zesde van links is Patrick Damiaens

De opleiding ornamentsnijden die hij volgde aan het vermaarde Instituut Don Bosco- Liége is uniek. In Europa heeft men enkel in London en Parijs  een opleiding van dit niveau . “Dat maakt  het net  zo jammer dat het Instituut zich genoodzaakt ziet om vanaf dit jaar te stoppen met de opleiding, die 115 jaar heeft bestaan” zucht Patrick. “Er was totaal geen gebrek aan studenten, maar omdat het Ministerie van Onderwijs vreemde eisen oplegt, zoals een verplichte vooropleiding meubelmakerij, en deze eis gekoppeld aan de nodige subsidies  verplichte de school zich deze afdeling te sluiten. Dit soort beslissingen heeft hem extra gemotiveerd om de kunstambachten meer onder de aandacht te brengen en te promoten. 

Pearls of Craftsmanship

Zo heeft hij onlangs ‘ Pearls of Craftsmanship’ opgericht samen met  zeventien Belgische en drie  Nederlandse ‘ambachtslieden, allen van hoog niveau’. Onder  hen een wapengraveur, lijstenmaker,een kleermaker,een Trompe l’oeil schilder ,, We zijn nog op zoek naar andere meester-vaklieden”  maar het zal niet gemakkelijk zijn. 

De eerste expositie van 'Pearls Of Craftsmanship' in Kortrijk (Classica) Patrick Damiaens in gesprek met Howard Gutman Amerikaans Ambassadeur, zijn vrouw en Stefaan Declerck

Het is belangrijk dit stukje kleurrijk patrimonium te promoten, de mensen te overtuigen van een duurzaam alternatief en te verenigen onder een overkoepelend Quality Label.

Als we niet snel ingrijpen, gaat een stukje patrimonium  verloren. Ik heb het zeer onaangenaam gevoel dat er na mij niemand meer komt in de ornamentiek. Ambachtslui lijken wel een uitstervend ras.

Gouden Ereteken Eliten der Arbeid

Mijn werkzaamheden als houtornamentist schenkt  me reeds meer dan 25 jaar enorm veel voldoening en beschouw zelfs mijn werk als een persoonlijke missie, een opdracht die er uit bestaat ' kwaliteitsvol werken' uit te dragen naar mijn omgeving, een soort van ambassadeur te zijn in mijn métier en op deze wijze de volgende generaties kennis te laten maken met de complexiteit van mijn beroep.  

Deze passie en ingesteldheid was bij een aantal technische comités, deskundigen en juryleden 'Eliten van de Arbeid' uit de houtsector niet onopgemerkt gebleven. 
Het Commissariaatgeneraal der Regering en het Koninklijk Instituut der Eliten van de Arbeid heeft mij gelauwerd omwille van mijn  uitzonderlijke inzet, mijn professionalisme en standvastigheid, en heeft me met Koninklijk Besluit het Gouden Ereteken 'Eliten van de Arbeid' beloond. 

Gouden Ereteken Eliten der Arbeid

Tekst:   W. Moris

Voor meer informatie: www.patrickdamiaens.be 

Patrick Damiaens is Member of Pearls of Craftsmanship