De Sint-Romboutskathedraal in Mechelen | Barokke preekstoel | Michiel Van der Voort de Oude | Preekstoel in de St-Rombouts

Preekstoel van Michiel Van der Voort, Mechelen

De Sint-Romboutskathedraal in Mechelen

De preekstoel van Michiel Van der Voort
 (1667-1737)

_________________________________________________________

_____________________________________________________

Mechelen

Mechelen is een Belgische stad in de provincie Antwerpen. De gemeente ligt in het zuiden van deze Vlaamse provincie, centraal tussen de steden Antwerpen en Brussel, aan de rivier de Dijle.

Historie

Mechelen is gegroeid uit twee kernen. In de negende eeuw was er een portus (handelsnederzetting) in de buurt van de huidige Korenmarkt en de Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijlekerk. Op hetzelfde ogenblik groeide er een religieuze kern waar nu de Sint-Romboutskathedraal staat. Mogelijk bevond zich daar eerst de fameuze Sint-Romboutsabdij. In ieder geval staat het vast dat deze kern bloeide dankzij de pelgrimage naar de relieken van de heilige Rumoldus.

In de loop van de 13de en het begin van de 14de eeuw smeedden de heren van Mechelen, de Berthouts, de verschillende groeipolen aaneen tot een bloeiende handelsstad. Het Schepenhuis, vandaag één van de stedelijke musea, dateert uit die periode. Daarmee is het één van de oudste stenen stadhuizen van Vlaanderen. Rond 1300 telde de stad vermoedelijk al zo'n tienduizend inwoners. Hiermee behoorde ze tot de middelgrote steden van de Nederlanden.

Door haar ligging en economische welvaart lieten machtige buren hun begerig oog op de stad vallen: de prins-bisschop van Luik, de hertog van Brabant, de graaf van Vlaanderen, ... Mechelen slaagde er echter in om haar zelfstandige positie te behouden.

Meer nog dankzij haar centrale ligging en neutrale positie tussen de grote vorstendommen in groeide de stad op verschillende domeinen uit tot het centrum van de Nederlanden. Op juridisch vlak had je de Grote Raad (aanvankelijk in 1473 gesticht onder de naam Parlement van Mechelen). Dit was vanaf 1504 tot aan het einde van het ancien régime het hoogste gerechtshof van de Nederlanden. Aan het begin van de zestiende eeuw, onder landvoogdes Margareta van Oostenrijk, vormde de Dijlestad tevens het politieke centrum van onze gewesten. 

 

Haar hof was een belangrijk verspreidingspunt van de renaissance en het humanisme. In 1530 verhuisde het hof echter naar Brussel. Niet getreurd want enige tijd later (1559) maakte Filips de Schone van Mechelen de zetel van een aartsbisdom. Dit blijft tot op de huidige dag zo.

Mechelen is eeuwenlang een belangrijk productiecentrum van luxegoederen geweest. 

In de middeleeuwen ging het om laken. In de nieuwe tijd raakte Mechelen beroemd omwille van het goudleer, kant, albasten, kanonnen, klokken en meubels. De Mechelse meubelnijverheid bleef trouwens tot diep in de twintigste eeuw een belangrijke bron van tewerkstelling.

Preekstoel in de St-Rombouts |  Mechelen

De Sint-Romboutskathedraal in Mechelen

Sint-Romboutskathedraal

De Sint-Romboutskathedraal wordt in de dertiende eeuw gebouwd. Ze is van meet af aan groter en indrukwekkender dan alle andere parochiekerken in de stad Mechelen en later werd ze ook nog eens 'de kerk van de aartsbisschoppen'. Eerst staat er een driebeukige kruiskerk op de plaats van de immense kathedraal. Pas na een reeks bouwcampagnes groeit de kerk uit tot dé blikvanger van deze Vlaamse stad.

Bij de godsdienstoorlogen in de zestiende eeuw krijgt de kerk het hard te verduren. Veel van het oude interieur gaat verloren. Het Calvinistische bewind op het einde van die eeuw verwijdert alles wat naar de katholieke eredienst verwees. Maar de kerk doorstaat meer stormen. In de Tweede Wereldoorlog wordt Mechelen gebombardeerd en in 1972 breekt een grote brand uit. Keer op keer overleeft de Sint-Romboutskathedraal het.

De binnenkant van de kathedraal is adembenemend. Je kan er het schilderij 'Christus aan het kruis' van Antoon van Dyck bewonderen. Net zoals andere werken van onder meer Michel Coxcie, Gaspard de Crayer en Abraham Janssens. Het pronkstuk in de kerk is het hoofdaltaar van Lucas Faydherbe uit 1665 en de preekstoel van Michiel Van der Voort.

 Michiel Van der Voort de Oude | Preekstoel in de St-Rombouts

Michiel Van der Voort

De schrijfwijze van deze kunstenaar is bijzonder verwarrend, zo heb ik vele manieren of zelfs totaal andere schrijfwijzen tegengekomen op het internet, folders en in boeken. Michiel  Van der Voort zoals ik hem in dit blogitem zal noemen, zult u ook onder andere namen  zoals Michiel Vervoort, Vander Voort, Michiel Vandervoort de Oude of zelfs de schrijfwijze Michel Van Der Woort dat ik onlangs nog uit een recent Frans boek opgepikt heb. 

Het was dus een keuze maken, en ik heb me een beetje laten leiden door Bram Van der Auwera, hij is de beheerder van de Sint-Romboutskathedraal. Hij kent de imposante kerk als zijn broekzak, en volgens hem zou de schrijfwijze 'Van der Voort de Oude' de correcte moeten zijn.

De Vlaamse beeldhouwer Michiel Van der Voort de Oude was, naar men aanneemt, een leerling van Jan Cosyns, en is later naar het atelier van Pieter Scheemaekers de Oudere overgestapt. Michiel van der Voort werd van het Antwerpse Sint-Lucasgilde in 1690. Tussen 1690 en 1693 reisde hij door Italië waar hij met zekerheid Rome en Napels bezocht.

In 1700 trouwde hij met Elisabeth Verberckt en het koppel kreeg vijf kinderen, van wie  Michiel van der Voort de Jongere (1704-na 1777) later eveneens beeldhouwer en schilder werd. De relatie van de families Van der Voort met Verberckt is heel nauw. Elisabeth Verberckt was een tante van de beeldhouwer Jacques Verberckt en de moeder van Jacques was een zus van, jawel, Michiel van der Voort. Waar komen we dit soort relaties ook tegen?

De meerderheid van zijn opdrachten waren voornamelijk religieuze werken, in het algemeen kerkelijk meubilair en uitgevoerd in diverse materialen. Zijn gedenktekens en (graf)monumenten waren klassiek van opbouw en eenvoudig uitgevoerd, hetgeen terug te voeren is op Michiel’s reizen naar Rome waar hij uitgebreid kennis had gemaakt met Hellenistische standbeelden. Andere kunstenaars zoals Michelangelo en Rubens hadden ook grote invloed op Van der Voort de oude.

Theodoor Verhaegen
De monumentale barokke preekstoel in de Sint-Romboutskathedraal te Mechelen werd door Michiel Van der Voort (1667-1737) uit Antwerpen in 1721-1723 oorspronkelijk gebeeldhouwd voor de kloosterkerk van de norbertinessen van Leliëndael, te Mechelen. Hij werd hierin geassisteerd door beeldhouwer Theodoor Verhaegen, geboren te Mechelen op 4 juni 1700 en zal aldaar sterven op 21 april 1754.
In 1720 treffen we deze kunstenaar reeds aan in het Brussels atelier van Pieter-Denis Plumier.  Na het overlijden van Pieter-Denis Plumier in 1721 komt Theodoor Verhaegen terug naar zijn geboorteplaats waar hij Michiel Van der Voort  assisteert bij de overvloedig uitgesneden houten preekstoel in de Abdij van Leliëndael.
De preekstoel, die zich nu bevindt in de Sint-Romboutskathedraal, toont de doorslaggevende invloed aan die Theodoor Verhaegen later zal gebruiken bij het vervaardigen van zijn eigen werken, waaronder preekstoelen en ander liturgisch meubilair. 

Wat ik bijzonder vond bij mijn opzoekwerk is dat Jacques Verberckt  (Antwerpen1704- Parijs 1771) een neef was van Michiel Van der Voort. Hij was de zoon van Jean-Baptiste Verberckt en Clara Catherina Van der Voort, hij verschijnt als leerling bij zijn oom Michiel Van der Voort in 1715-1716.Vlaming Jacques Verberckt zal vanaf  1730 een leidende functie hebben in de decoratie van kastelen als Fontainebleau en Versailles, hij heeft bijna zijn hele leven  in dienst gestaan van de Franse hofhouding maar daar komen we later nog eens op terug in een ander uitgebreid blogitem.

Preekstoel

Deze barokke eikenhouten preekstoel is gebeeldhouwd in 1721-1723 voor de kloosterkerk van de norbertinessen van Leliëndael, een Barokke kerk in de binnenstad van Mechelen,'Jezuïetenkerk in de Bruul'. 
Daar stond deze preekstoel in volle breedte tegen een vlakke wand. Maar met de Franse overheersing werd de kerk gesloten en is het kerkmeubilair van Leliëndael verkocht geworden. Dit uniek kunstwerk is in 1809 naar de kathedraal van Mechelen overgebracht waar het in de 19de eeuw een gedaanteverwisseling heeft gekregen, de beeldhouwer Jan-Frans Van Geel (1756-1830) heeft namelijk een achterkant toegevoegd en het rondom een zuil weer opgebouwd. 

Rechts bovenaan wordt de Zondeval en links de Verlossing uitgebeeld. Onderaan wordt de heilige Norbertus (1082-1134) van zijn paard geslingerd en bekeert hij zich. De grootse constructie in massief eikenhout staat vooral bekend om de voorstelling van het Aards Paradijs met zijn verschillende dieren: pelikaan, salamander, eekhorentje, slang, huisjesslak en kikker. Ook het wondermooie engeltje aan de trap is een fijne vondst van de kunstenaar

_______________________________________________________

____________________________

Dit zijn een aantal detail opnames van de Barokke preekstoel

_______________________________________________________

_________________________________  ©Patrick Damiaens   

De Sint-Romboutskathedraal in Mechelen |  Barokke preekstoel

De Sint-Romboutskathedraal in Mechelen |  Barokke preekstoel

Heilige Norbertus 

Geboren omstreeks 1082 in Xanten. Hij stichtte te Prémontré een orde van reguliere kanunniken, naar hem Norbertijnen geheten. Maar hij was ook boeteprediker, kerkhervormer en later bisschop van Maagdenburg. Als bisschop (of abt) met mijter houdt hij hier in de hand een monstrans met een hostie, als verdediger van de leer van de eucharistie.

Hij is de schutspatroon van de vroedvrouwen en word t aangeroepen voor een voorspoedige bevalling. Feestdag: 6 juni.

Preekstoel Mechelen

De Sint-Romboutskathedraal in Mechelen |  Barokke preekstoel

Granaatappel

Symboliek Granaatappel

In de beeldende taal van het Hooglied van Salomo wordt de ronde vorm van de granaatappel vergeleken met de schoonheid van de vrouw. Het rode sap is de nectar van de geliefden en de geur van de bloemen symbool voor de ontwakende lente. 

Deze vrucht wordt in het Oude Testament beschreven als één van de zeven plantensoorten, die in Kanaän gevonden en gezegend werden. Druiven en granaatappels golden als teken voor rijkdom en vruchtbaarheid.

Michiel Van der Voort de Oude | Preekstoel in de St-Rombouts

Symboliek Lelie 

Reeds in de oudste culturen gold de witte lelie als symbool van licht, alsmede van vrede, opstanding en koninklijke waardigheid. Zij wordt aangeduid als een tedere bloem.Deze bloem geldt bij uitstek in de christelijke cultuur als het symbool voor de reinheid, de maagdelijkheid, de ongehuwde levensstaat. In de christelijke kunst worden maagden, zowel mannen als vrouwen met de lelie afgebeeld. 
Als de engel Gabriël aan Maria komt zeggen dat zij een kind zal ontvangen, draagt hij vaak een lelie in de hand. De bloem staat ook wel ergens op de afbeelding in een vaas: verwijzing naar Maria's maagdelijkheid.  

Subtiel detail op de achterkant van de preekstoel

Klimop op rotsen, symboliek trouw  (aanhechten) en eeuwig leven

http://www.patrickdamiaens.be