Zoutleeuw, de Sint-Leonarduskerk
"Het reliekschrijn van Brabant"
Vlaamse retabels
Mijn eerste bezoek aan de Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw was in 1993 en sindsdien heb ik dit 'Reliekschrijn van Brabant"nog een aantal maal bezocht, maar rond 1999 sloot de kerk voor een grondige renovatie van het interieur als exterieur, in mei 2019 werd de kerk terug geopend.
Zoutleeuw
De Leeuwse Sint-Leonarduskerk is uniek in België omdat ze haar middeleeuwse exterieur en interieur grotendeels heeft bewaard. Conservering en restauratie van haar architectuur en kunstwerken zijn dan ook zonder meer een must, willen we dit kostbaar erfgoed voor de toekomst veiligstellen.
Zoutleeuw is een stad in de Belgische provincie
Vlaams-Brabant en ligt op de grens van het Hageland en Haspengouw, en telt ruim 8000 inwoners. De
inwoners worden ook wel Leeuwenaars genoemd. De
stad ontsnapte zowel aan de beeldenstorm in de 16e eeuw als aan de
godsdiensthaat van de Franse Revolutie. Een overstroming in 1573 bracht niet
alleen de pest in de stad maar berokkende ook veel materiële schade. De
inwoners hadden te lijden van een groot Spaans garnizoen dat in 1578 in de stad
was gelegerd.
De aan de zuidzijde van de stad gebouwde citadel kon de stad
niet vrijwaren van krijgsgeweld. Men zette gebieden onder water om de stad te
beschermen maar het verlies van weilanden en pachthoven bracht alleen maar
armoede en ziekte. In de 17e eeuw brak drie keer een grote brand uit,
waarbij die van 1676 meer dan honderd huizen in de as legde.
Het stadje werd in 1678 en 1701 door de troepen van Lodewijk
XIV van Frankrijk geplunderd en bezet. Na de bevrijding door middel van zware
beschietingen door de geallieerden in 1705 vond Zoutleeuw rust en vrede in de
Oostenrijkse Nederlanden alhoewel keizer Jozef II de talrijke kloosterorden die
er zich gevestigd hadden niet spaarde.
Zoutleeuw verloor zijn betekenis als voorpost tegen de
bedreiging van het prinsbisdom Luik toen de Fransen Brabant en Luik
annexeerden. De tijd onder het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden bracht
opnieuw welvaart. Bij de onafhankelijkheid van België verloor Zoutleeuw verloor
zijn stadstitel. Pas in 1985 kreeg de plaats die terug.
Zoutleeuw is een kleine stad in oppervlakte, maar het
bouwkundig erfgoed getuigt van een rijk verleden als handelsstad.
 |
| Zoutleeuw, de Sint-Leonarduskerk |
Sacramentstoren
Hét pronkstuk van de Sint-Leonarduskerk is een indrukwekkende zuilvormige sacramentstoren (tabernakel). In heel België zijn er nog maar enkele sacramentstorens
bewaard, terwijl ze ooit onderdeel vormden van ongeveer elk kerkinterieur. De
beeldenstormers hadden het in 1566 echter nogal erg gemunt op de
sacramentstorens.
Maar het indrukwekkende exemplaar van Zoutleeuw heeft alle
historische onlusten gaaf doorstaan. Deze zuilvormige tabernakel is opgebouwd als een gotisch
torenmonstrans maar met een renaissance-uitwerking; het kunstwerk beeldt de
zondeval uit die de verlossing door Christus noodzakelijk maakt; het telt negen
verdiepingen en is 18 meter hoog; het werd vervaardigd in het atelier van Cornelis Floris de
Vriendt.
 |
| Zoutleeuw, Cornelis Floris de Vriendt sacramentstoren |
 |
| Zoutleeuw, Cornelis Floris de Vriendt sacramentstoren |
Retabels
Retabels behoren tot de meest ontroerende kunstwerken die de middeleeuwen hebben voortgebracht. Het zijn grote kijkkasten die het katholieke geloof verstaanbaar maakten voor de gewone mensen, waarvan er in die tijd maar heel weinig konden lezen.
Vlaamse retabels waren in de 15de en 16de eeuw ongelofelijk populair en vanuit heel Europa kwam men naar Vlaanderen om een retabel te bestellen. Dat had vele oorzaken: Vlaamse retabels waren vertellend, anekdotisch, en dit sprak de mensen aan. De heiligen, Jezus en Maria leken op retabels niet meer ver van ons af te staan, zoals de ongrijpbare romaanse madonna's en heiligenbeelden, maar ze waren opeens zoals wij geworden.
 |
| ZOUTLEEUW, de Sint-Leonardus kerk | VLAAMSE RETABELS |
Voor het maken van een retabel moesten veel verschillende vakmensen an het werk: de eerste was de bakmaker. De vormen van bakken hangen samen met de verschillende productieplaatsen. Daarna konden de beeldsnijders beginnen: verschillende beeldjes werden uit één stuk hout gesneden en daarna in de bak ingepast als stukken van een blokkendoos.
Voor het maken van de kunstige architectuurversiering, die men metselrie noemt, had men weer een aparte groep ambachtslui: de zogenaamde metselriesnijders. Het mooi vergulden en polychromeren van de beeldengroepen was dan weer het werk van de stoffeerder of de polychromeerder. Ondertussen hadden de schilders de luiken, waarmee het retabel kon gesloten worden, beschilderd.
een retabel was in de middeleeuwen meestal gesloten. Dan kon je alleen de schilderingen op de buitenluiken bewonderen. Bij grote feestdagen werd het geopend en was de schittering van goud en kostbare pigmenten zichtbaar voor iedereen.
Door het werk van al die verschillende ambachtslui, maar vooral door de hoge prijs van het vergulden en beschilderen met kostbare pigmenten, kan je je gemakkelijk voorstellen dat het bestellen van een retabel een dure zaak was. Een retabel kostte ongeveer evenveel als een koggeschip!
 |
| Passieretabel in Zoutleeuw |
Passieretabel.Dit charmante kleine retabel is spijtig genoeg niet volledig bewaard gebleven (de kruisging in het middenvak ontbreekt). Het verhaal van de passie van Christus lees je zoals een boek, van links naar rechts: de Judas-kus, het tonen van het gemartelde lichaam aan het volk, de kruisdraging, kruisafneming, de graflegging, de verrijzenis, de verschijning aan zijn Moeder en zijn afdaling naar de hel. De passie van christus is hier handig gecombineerd met het verhaal van de kindsheid van Jezus: de opgang van de kleine Maria naar de tempel, de geboorte van Jezus en zijn besnijdenis naar Joodse traditie, de opdracht van Jezus in de tempel, de vlucht naar Egypte en de jonge Jezus die met de joodse godsgeleerden de discussie aangaat in de tempel.
___________________________
___________________
 |
| Leonardusretabel in Zoutleeuw |
Leonardusretabel.
Dit sterk religieus geïnspireerd retabel werd zonder enige twijfel te Brussel gesneden in de tweede helft van de 15de eeuw. Naast de stijl van het beeldhouwwerk verwijst de kleding van de figuren naar de periode 1475-1480.
Vier beelden dragen een brandmerk met het hamertje, dat volgens de statuten van de Brusselse "houwaers" ( beeldhouwers) de kwaliteit van het hout van het beeldhouwwerk garandeerde. Op de rechthoekige retabelkast in omgekeerde T-vorm vinden we vier keer de passer met de schaaf. dit betekende dat het schrijnwerk van de kast was goedgekeurd.
Het retabel is in vele opzichten interessant: voor het zeer hoogstaande beeldsnijwerk, voor de goed bewaarde oorspronkelijke stoffering en voor de bewaarde archiefkasten i.v.m. de bestelling, voor zijn specifieke iconografie: drie scènes uit het wereldlijk leven van Sint-Leonardus ( doopsel, opvoeding en vrijlating van de gevangene) en drie scènes uit zijn religieuze leven ( weigering van de bisschopshoed, bezoek van de koning aan de kluis, bevalling van de koningin)
Gewijd aan de schutspatroon van de kerk en van de stad bekleedt dit retabel een onvervangbare plaats in de Leeuwse cultus rond deze Franse kluizenaar.
_____________________________________
______________________
 |
| Annaretabel in Zoutleeuw |
Annaretabel.
Het Annaretabel is een typisch voorbeeld van de allerlaatste retabelproductie. De middeleeuwen zijn ondertussen afgelopen en de nieuwe renaissancestijl maakt opgang. De vroegere strakke indeling van de gotische retabels is hier vervangen door een vrijere plaatsing van de figuren in grotere ruimtes; ook de zwierigheid van de personages en hun fantasierijke kledij valt op.
Het strikte lezen van links naar rechts is hier verdwenen. links bovenaan wordt het huwelijk van anna met Joachim weergegeven, onderaan worden de offergaven van Joachim in de tempel geweigerd, omdat hij nog geen kinderen heeft. In het middenvak is de geboorte van Maria voorgesteld met onderaan een boom van Jesse. Tenslotte zien we rechts Anna en Joachim bij hun ontmoeting onder de gouden poort, waarbij Anna zwanger wordt van Maria. daaronder loopt de kleine Maria de trappen op, om in de tempel te worden opgenomen.
________________________________________
____________________________
 |
| Catharinaretabel in Zoutleeuw |
Catharinaretabel.
Bij het Catharinaretabel zijn de nissen gevuld met bijna levensgrote beelden i.p.v. verschillende taferelen. In de linker nis is Catharina voorgesteld als een jonge koningsdochter met een kroon op haar hoofd.
De heidense keizer Maxentius wilde haar huwen en eiste dat ze haar geloof zou afzweren. Omdat ze dit weigerde liet Maxentius haar met een folter rad martelen.
Maria staat als belangrijkste heilige in de middelste nis. Ze kijkt opzij naar de kleine Jezus die aan de hand van Jozef loopt. Het kind is op blote voetjes en steekt de hand uit naar zijn moeder bij wie het zich blijkbaar veilig voelt.
Op de *predella zien we hoe de Drie Wijzen uit het Oosten uitbundig en met veel zwier hun geschenken komen aanbieden bij Maria en haar kind, terwijl Jozef zich achter haar bed heeft verstopt en nieuwsgierig om de hoek komt kijken.
De kast was oorspronkelijk voorzien van beschilderde zijluiken, waarmee het retabel kon gesloten worden.
* Een predella is een optrede waarop een altaar rust en waarop
de priester knielt. In de beeldende kunst wordt deze term eveneens gebruikt
voor het voetstuk van een altaarstuk of retabel.
Nog een aantal sfeerbeelden van de St-Leonarduskerk
en detailopnames van het houtsnijwerk.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten