Ornamentsnijder - PATRICK DAMIAENS: Museum Mayer van den Bergh | Geverfde classicistische lambrisering

Museum Mayer van den Bergh

Antwerpen

________________________

_________________

Waarschijnlijk is dit Antwerps Museum iets minder bekend bij het grote publiek, er is geen massatoerisme te bespeuren. Het soort van toerisme zoals je het kent in en rond het Rubenshuis, een plaats waar het meestal over de koppen lopen is. Het Museum Mayer van den Bergh is gelegen aan de lange Gasthuisstraat no.19, vlak aan de botanische tuin.
Het merkwaardige, sfeervolle Museum van den Bergh is het werk van één man en van zijn moeder. De omvangrijke, schitterende en bijzondere collectie is aan het eind van de 19de-eeuw bijeengebracht door Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901), een autodidact met veel smaak en kennis, en met een feilloos gevoel voor kunst.
Deze verzameling is beroemd om haar Vlaamse oude meesters uit de Antwerpse School, maar heeft ook in een aantal sfeervolle salons met een mooie geverfde classicistische lambrisering (wandbetimmering).

Museum Fritz Mayer van den Bergh

Het Museum Mayer van den Bergh is een van de eerste musea die rond een privécollectie zijn gebouwd. In de collectie zijn verschillende belangrijke stijlen en thema's vertegenwoordigd. Van den Berghs interesse ging vooral uit naar de oude kunst der Nederlanden van de 14e tot de 17e eeuw met werk van de Vlaamse Primitieven, retabels en monumentaal beeldhouwwerk. Van den Bergh was een verwoed verzamelaar en was uitstekend geschoold in de kunstgeschiedenis, hij was een expert met een zeer kritisch oog.
De ontdekking van Bruegels Dulle Griet behoort Van den Bergh toe. Zijn verzameling groeide zeer snel en Van den Bergh gaf er veel geld aan uit, waardoor hij verschillende unieke stukken wist te bemachtigen. In zijn korte leven bracht hij een grote en kwalitatief indrukwekkende collectie bij elkaar, dankzij het kapitaal van zijn vader Emil Mayer, een van de rijkste zakenlieden van Antwerpen. In 1887 werd Fritz Mayer van den Bergh in de adelstand verheven met de titel van ridder, hetgeen hem meer status gaf. Hij was een van de belangrijkste spelers van zijn tijd op de internationale kunstmarkt.

Fritz Mayer van den Bergh

Toen de kunstverzamelaar in 1901 op slechts 43-jarige leeftijd overleed, besloot zijn moeder Henriëtte de verzameling van haar zoon open te stellen voor een breed publiek. Zijn verzameling is te zien in een bijpassend huis, dat geheel in 16de-eeuwse stijl is opgetrokken.
De laat-gotische en de renaissanceversieringen van de gevels herinneren niet alleen aan de Antwerpse Gouden Eeuw, maar weerspiegelen ook de kunstsmaak en de voorkeur van de verzamelaar zelf. De kunstverzameling is nog steeds in de vorm zoals Mayer van den Bergh ze destijds samenbracht.

Het levenswerk van één man: De collectie

Wie was Fritz Mayer van den Bergh? Fritz Mayer, zoals bij zijn geboorte heette, was een telg uit een bemiddeld en prominent Antwerps gezin. Vader Emil (1824-1879) was van Keulse afkomst en leidde een groot filiaal van een familiebedrijf dat handelde in specerijen en farmaceutische producten. Hij huwde in 1857 met Henriëtte van den Bergh (1838-1920), dochter van een scheepsmakelaar en Senator. Vlak nadat Emil Mayer in 1879 stierf - zijn oudste zoon Fritz was toen 21 en student aan de Gentse universiteit- ging Fritz bij zijn moeder wonen. Hij liet het zakenleven aan zijn jongere broer over en wijdde zich voortaan aan zijn passie: het verzamelen van kunst in binnen-en buitenland. In 1887 kreeg hij de titel van ridder en voegde de naam van zijn moeder bij de zijne.
In zijn eerste periode kocht Fritz Mayer van den Bergh zeer diverse kunstwerken en zogeheten 'oudheden', maar vanaf 1892 bouwde hij vooral zijn collectie schilderijen en beeldhouwwerken uit, met voorkeur voor groot vakmanschap en voor kunst.Vooral kunstenaars die over het hoofd werden gezien. Veel van de dure en de belangrijke stukken van het huidige Museum kocht Fritz Mayer aan in de jaren 1898-1900. Hij dit dit met veel durf, een groot buikgevoel, en met (financiële) zelfkennis.
Maar op 4 mei 1901 stierf hij aan de gevolgen van een ongeluk bij het paardrijden.

Museum Mayer van den Bergh

Christus-Johannesgroep

Meester Heinrich von Konstanz, ca. 1280 – 1290 (?)

verguld en gepolychromeerd; hoogte: 141 cm, breedte: 73 cm en diepte: 48 cm

Deze emotierijke beeldengroep, een van Fritz Mayers laatste aanwinsten, is een topstuk van wereldformaat. We kennen de maker en de bestemmeling: Meester Heinrich von Konstanz sneed het even vóór 1300 voor het klooster van de dominicanessen in het Zwitserse Sankt Katharinenthal.

Beelden als dit moesten de vrouwelijke religieuzen helpen om een persoonlijke band met God en Christus te ontwikkelen. De innige relatie die de jonge apostel Johannes met Jezus had en die de kracht van dit beeld uitmaakt, was ook een streefdoel van de zusters.

Johannes laat zijn hoofd op Christus’ borst rusten en legt zijn rechterhand in die van Jezus, die op zijn beurt zijn arm om Johannes’ schouder legt, een symbolisch ‘warm’ en beschermend gebaar. Ze zitten samen op een bankje. Het is alsof de goddelijke meester en de mensenleerling één zijn geworden, zoals ook blijkt uit het plooienspel van de gewaden. Een scène als deze wordt doorgaans, ook in de schilderkunst, verbonden met het Laatste Avondmaal.

In het jargon heet een beeld als dit Andachtsbild: door zijn emotionele kracht wil het toeschouwers aanspreken en aanzetten om mee te leven en om hun geloof te verdiepen, via de weg van de emoties. Het streven naar zo’n mystieke eenwording met Christus leidde rond 1300 tot een hoogtepunt in de middeleeuwse religieuze kunst.

Christus-Johannesgroep | Museum Mayer van den Bergh

Motief is een Cartouche in eikenhout | Houtsnijwerk voor schoorsteenmantel

De Dulle Griet ( Pieter Bruegel de Oude)

Verzamelaar Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901) was gepassioneerd door kunst en zijn tijd ver vooruit. Hij had een neus voor werken waar toen weinig mensen aandacht voor hadden en die intussen alom gewaardeerd worden. Zijn interesse ging vooral uit naar de kunst van de Nederlanden uit de late middeleeuwen en de renaissance (14de tot de 16de eeuw), en hij had daarbij speciale belangstelling voor Bruegel.

Zaal met de Dulle Griet | Mayer van den Bergh

Wereldwijd zijn er nog 45 schilderijen van Pieter Bruegel de Oude. Het Museum heeft er twee.

Museum Mayer van den Bergh is het enige museum in Vlaanderen dat werk van Pieter Bruegel de oude bezit. En wat voor werk! Dulle Griet is een van Bruegels bekendste schilderijen. In tegenstelling tot veel andere werken van hem bestaat er geen kopie van.

De bekendheid van dit apocalyptische, ‘vulkanische’ schilderij houdt ook verband met de raadselachtigheid van het helse tafereel, dat ongetwijfeld een diepere betekenis heeft die bovendien pessimistisch moet zijn. Maar welke precies, dat blijft voorlopig een mysterie.

We zien bizarre ruïnes, rare monstergedrochten, vechtpartijen, scheepachtige toestellen, de hellemond, een verzengende gloed en een geharnaste, voortsnellende vrouw met een zwaard, eetgerei en een geldkist in haar handen: het is Dulle Griet, in kluchten uit Bruegels tijd een synoniem voor ‘helleveeg’. Er spelen zich verschillende taferelen af die het hoofdthema illustreren, in de beste Vlaamse verhalende schilderstraditie.

De Dulle Griet | Museum Mayer van den Bergh

Gevangenneming van Christus

1ste kwart 14de eeuw

Albast, 33,7 x 27 cm

Deze beeldengroep is een onderdeeltje van een retabel, een altaarkast met beelden. Het albast is bijzonder fijn bewerkt en wat we zien, zijn vier episodes die zich afspelen aan het begin van Christus’ lijdensverhaal.

De apostel Petrus hakt met zijn zwaard een oor af van de neergezegen man vooraan, en Christus geneest de wonde meteen door handoplegging, terwijl hijzelf tegelijk wordt aangehouden: Judas drukt zijn gezicht tegen dat van Jezus voor zijn verraderlijke judaskus. Behalve uit Jezus, Petrus en Judas bestaat de groep uit drie gehelmde soldaten en een gesluierde vrouw. Die laatste is dan weer geen personage uit het evangelieverhaal, maar komt uit een middeleeuwse legende.

Gevangenneming van Christus

Fritz Mayer van den Bergh kocht dit beeldje in 1898 aan in Parijs, op een moment dat er voor dergelijke oude, laatgotische beeldhouwkunst nog niet veel belangstelling was. Albast is een broze en relatief zachte kalksteen, behoorlijk zeldzaam en dus duur. Omdat blokken albast eerder klein zijn, werd het vooral voor kleinere beeldjes gebruikt. Het museum bezit in zijn collecties nog een aantal prachtige albasten beeldjes.

Mayer was met die aankoop de grote musea te vlug af. Hij zette zijn hele kapitaal in en sloot er zelfs een lening voor af.

Geverfde classicistische lambrisering

Aan de achterzijde van het Museum Mayer van den Bergh bevinden zich twee kleine charmante kamertjes, het salon en de studio. Ze zijn voorzien van een 18de-eeuwse classicistische lambrisering of wandbetimmering. Bij het ontwerpen van het Museum (tussen 1901-1904) werden deze twee geverfde lambriseringen, die reeds voor de dood van Fritz Mayer van den Bergh, in zijn bezit waren, in het museumproject ingewerkt.
Een bijzonder lieflijk geheel, 'op mensenmaat' gemaakt zeg ik dan altijd. Niet overdreven zoals je ze soms tegenkomt in kastelen of Paleizen, te protserig en van (soms) een mindere kwaliteit. Maar deze lambrisering heeft het helemaal, de juiste verhouding, hoeveelheid aan snijwerk, lijstwerk, composities, kwaliteit.. gewoon perfect.

Geverfde classicistische lambrisering

Classicisme en neoclassicisme

Het woord classicisme heeft een ruime betekenis en wordt over het algemeen gebruikt voor vormen in de schilderkunst, beeldhouwkunst, bouwkunst, muziek en literatuur, die teruggrijpen op de klassieke oudheid. De term neoclassicisme duidt op een specifieke periode in de 18e en 19e eeuw waarin werd teruggegrepen op de vormentaal van de klassieke oudheid. In sommige landen wordt deze periode echter ook het classicisme genoemd.

Geverfde classicistische lambrisering | Museum Mayer van den Bergh

Het Salon

De moeder van de verzamelaar en de stichteres van het museum, Henriette van den Bergh, bood hier soms aan belangrijke bezoekers de thee aan. Zij liet ook de plafondschildering maken.

Van de grote verzameling porselein is hier slechts een deel tentoongesteld. Een groot deel is van Chinese herkomst. Daarnaast zijn er kleinere ensembles Europees porselein., Delfts aardewerk en Japanse stukken. De keuze in de vitrines werd naar herkomst gegroepeerd.

De typische sfeer van dit museum kunnen we u alleen ter plekke aanbieden. Door het kleien en intieme karakter van deze twee kamers was het bijzonder moeilijk voor me goede en sfeervolle foto's te maken.

Geverfde classicistische lambrisering |
Guirlandes met centrale trofee opgedragen aan de jacht

De studio

De benaming voor deze zaal werd al van bij de stichting gebruikt. De vitrines dateren uit latere tijd. Momenteel bevatten zij voorbeelden uit de verzameling textiel.

Het portret van Henriette Mayer van den Bergh, dat hier een ereplaats kreeg, werd geschilderd door Jozef van Lerius (Antwerpen, 1823-1876) in 1857. Toen zij negentien jaar was, trouwde ze met Emil Mayer, een koopman van Keulse herkomst die zich sinds 1849 te Antwerpen had gevestigd.

Met dank aan het Museum Mayer van den Bergh

Informatie:

Het Museum Mayer van den Bergh is geopend van dinsdag t/m zondag van 10 tot 17 uur.

Tickets zijn verkrijgbaar tot 16.30 uur. Het museum is gesloten op maandag, met uitzondering van Paasmaandag en Pinkstermaandag. Ook is het museum gesloten op de feestdagen:

1 januari,1 mei,O. L. Heer Hemelvaart,1 november en 25 december.

Inkom :Geldig vanaf 1 januari 2014

Bezoekers van 26 tot en met 65 jaar € 8

Bezoekers van 12 tot en met 25 jaar € 6

Museum Mayer van den Bergh

Lange Gasthuisstraat 19

2000 Antwerpen

03 338 81 88

Hier nog een aantal detailopnames van de lambrisering